Có thể các bạn không ngờ được rằng đây là nghệ thuật đi vào văn hóa Nhật Bản, nhưng bạn sẽ nghĩ khác khi lên Google tra những từ khóa như “Origami Nhật Bản”, hay lên youtube gõ “gấp giấy Origami”, các bạn sẽ thu được rất nhiều kết quả về chỉ dẫn, lịch sử, các nhóm, hội gấp Origami, những clip dạy Origami.
Origami là nghệ thuật xếp giấy hay gấp giấy có xuất xứ từ Nhật Bản. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Origami để hiểu hơn về nghệ thuật độc đáo này.
Đại quát về Origami
Chữ Origami trong tiếng Nhật bắt nguồn từ hai chữ: ori là gấp hay xếp và kami là giấy. Origami chỉ được dùng từ năm 1880; trước đó, người Nhật dùng chữ Orikata.
In túi giấy Origami phối hợp những cách gấp đơn giản để biến miếng giấy hình chữ nhật (2 chiều), mà thường là hình vuông, thành những hình phức tạp (3 chiều), không cắt dán trong quá trình gập, đây cũng là khuynh hướng của Origami hiện đại. Không giống như người ta thường nghĩ, các qui tắc Origami truyền thống của Nhật Bản (bắt đầu từ khoảng triều Edo 1603-1867), lại ít nghiêm nhặt hơn Origami hiện đại: giấy gấp có thể là hình tròn, tam giác, và có thể cắt dán trong quá trình gấp.
Lịch sử Origami Nhật BảnĐôi thỏ được xếp từ nhiều mảnh nhỏ hình tam giác.
Origami kể từ khi xuất hiện đã trở thành một trò giải trí truyền thống của người dân Nhật Bản và dần phổ biến trên thế giới. Chỉ bằng một tờ giấy vuông nhỏ là ta có thể gấp thành nhiều hình dạng khác nhau như những con thú dễ thương hay những cây hoa xinh đẹp. Do nguyên liệu của môn này khá đơn giản nên nó dễ dàng được yêu thích ở bất cứ nơi đâu. Rất nhiều người dân Nhật Bản yêu thích trò chơi này ở nhà cũng như ở trường học. Hình Origami được biết đến nhiều nhất là hình mà các đứa trẻ đã được cha mẹ hoặc ông bà chúng dạy cho, đó là con hạc (con cò, sếu). Những hình khác gồm có hoa, bướm, cua, và thậm chí những hình dạng khó như là cây thông Giáng Sinh. Origami đặc biệt được các bé gái yêu thích.
Lịch sử Origami Nhật BảnOrigami hình bướm được các bé gái yêu thích.
Lịch sử Origami Nhật BảnOrigami hình cua.
Tiền thân của Origami
Chúng ta biết rất ít về nguồn gốc của Origami. Vài quan điểm cho là Origami có nguồn gốc từ Trung Quốc khoảng 2000 năm trước. Nhưng điều này hầu như thường đúng. Quan niệm này được phỏng đoán dựa trên việc cho rằng Origami bắt đầu có ngay sau khi phát minh ra giấy, chẳng có bằng chứng nào xác minh điều này. Giấy của triều Hậu Hán chẳng cho ta thấy chút bóng dáng nào về Origami.
Tiếng Trung Quốc chữ “giấy” là zhi, nó là một vật được phát minh ra để viết lên thay cho lụa. Trong phần giải thích cội nguồn từ “giấy”-kami trong in túi giấy tiếng Nhật, nói rằng giấy đã từng được làm từ gỗ cây bulo đọc là kaba hay vót từ thân tre hoặc các gỗ khác đọc là kan. Tất chúng đều là vật dùng để viết lên. Như vậy hầu như chẳng có tài liệu nào từ thời ấy cho thấy ngoài công dụng để viết lên thì giấy còn có thể dùng để xếp nữa cả.
Những ý kiến khác cho rằng Origami có cỗi nguồn từ triều đại Heian của Nhật Bản. Điều này hầu như lại sai một lần nữa. Họ đã tham khảo từ một câu chuyện kể về Abe-no Seimei người đã làm một con chim bằng giấy và biến nó thành một con chim thật, hay từ một câu chuyện khác nói về Fujiwara-no Kiyosuke người đã gửi cho cô bạn gái cũ của mình một con ếch cuộn bằng giấy. Chẳng mấy có lý vì nó chỉ là truyện cổ tích, tuy nhiên cái làm người ta tin đó là những vật kể trên đã được làm ra từ giấy.
Lịch sử Origami Nhật BảnNgười ta tin rằng Origami có cội nguồn từ triều đại Heian dựa trên những truyền thuyết.
Ở Nhật, họ dùng giấy trong việc gói quà gọi là tatogami hay tato. Ngày nay, họ cốt dùng cách đó gói kimono. Việc này thật sự có từ thời Heian. Nhưng nó không có nghĩa là khởi nguồn của Origami vì người ta chỉ gói giấy thành mỗi hình vuông.
Họ dùng giấy kẻ sọc gọi là shide hay heisoku, và búp bê giấy hitogata trong in túi giấy nghi tiết của đạo Shinto. Chúng cũng có nguồn cội thượng cổ.Tuy nhiên, ngày xưa ở Nhật chúng chẳng bao giờ được làm từ giấy cả. Hơn nữa ngay cả hiện tại chúng cũng không nhất quyết phải là búp bê gấp từ giấy. Chúng ta có thể thấy chẳng có mối quan hệ nào giữa đạo của Nhật Bản và cỗi nguồn của Origami cả. Từ “giấy” trong tiếng Nhật và từ “thần” đọc cùng âm với nhau, đều là kami, nhưng trong tiếng Nhật cổ thì cách nhấn âm khác nhau.
Ta dùng từ Origami từ thời Heian của Nhật. Tuy nhiên cách viết khác và nó cũng không thuần túy là chỉ việc gấp giấy. Một Origami là một mảnh giấy hình phong cảnh được vẽ ở một nửa, nửa kia trắng và thường được viết chữ, thơ… lên đó. Ở Nhật Bản ngày nay, từ origami-tsuki (từ ghép có gốc origami) có tức là “xác thực”.
Ở Nhật họ không dùng từ Origami để chỉ việc gấp giấy cho đến thời kỳ Showa. Origami được gọi là “orisue” hay “orikata” vào thời Edo, và “orimono” vào cuối thời Edo đầu thời Showa.
Origami cổ điển Nhật Bản
Tư liệu in tui giay gia re hcm về Origami cổ xưa rõ ràng nhất là bài thơ ngắn của Ihara Saikaku viết năm 1680. Nó có đoạn là : Rosei-ga yume-no cho-wa orisue ( tạm dịch là “những con bướm trong giấc mơ của Rosei có lẽ là orisue ). Trong đó ông gọi một hình Origami là Ocho Mecho ( bướm đực và bướm cái) giống như gọi bawfng từ “orisue”. Người ta dùng in túi giấy kiểu này để gói các chai rượu Sake trong ngày lễ cưới.
Origami cũng nói về một nghi thức của giới Samura bắt nguồn từ những gia đình như Ogawara, Ise, Imagawa, và những gia đình khác. Ocho Mecho, hay Noshi, đó cũng là một phần trong nghi tiết Origami này. Có rất nhiều hình được gấp với nhiều mục đích khác nhau.
Theo cuốn ” Tsutsumi-no Ki” (1764) của Ise Sadatake thì có ý nói cội nguồn của Origami là từ thời Muromachi.
Những hình Origami thân thuộc hơn gọi là Orizuru và Yakko-san đã trình bày trong ukiyoe hay những đoạn của hình gấp trên kimono từ thế kỷ 18. Thật sự, Yakko-san không sống vào thời kỳ này.Cách gấp này cũng được gọi là Komoso.
Cuốn “Ramma zushiki” ( 1734) đã dạy gấp hình chiếc thuyền, Sanbo và Origami đã chỉnh sửa nhiều gọi là Tamatebako, ngoại giả Orizuru và komosho đã có sẵn. Chúng ta không biết được là những mẫu này xuất hiện từ khi nào.
Lịch sử Origami Nhật BảnOrigami hình chiếc thuyền quen thuộc.
Adachi Kazuyuki và Origami để tiêu khiển của ông là một ngoại lệ thật riêng biệt khi ông ta ghi lại rất nhiều hình Origami trong cuốn ” kayaragusa” của ông khỏang năm 1845. Từ “kayaragusa” của cuốn sách này thỉnh thoảng bị đọc nhầm thành “kan-no Mado”, do sơ sót của việc sao chép.
Akisato Rito cho xuất bản cuốn ” Sembazuru Orikata” năm 1797. Từ “Sembazuru”theo nghĩa đen là một ngàn con hạc nhưng ngày nay nó có nghĩa là hàng tá, và nó có quan hệ với việc xếp Orizuru từ một tờ giấy rời. Đôi khi nó được cho là quyển sách Origami cổ xưa nhất trên thế giới. Nhưng nếu chúng ta không phân biệt hai loại hình origami thì cuốn “Tsutsumi-no Ki” cổ hơn.
Dựa trên những nguồn tư liệu đã nói trên và các tư liệu khác như “Orikata-dehon Chushigura” (1800) của một tác giả không biết tên, chúng ta có thể kê ra những đặc trưng của Origami cổ điển Nhật Bản. Họ xếp giấy thành nhiều hình trạng khác nhau bằng việc cắt xén rất nhiều. In túi giấy Họ cũng tính toán nhiều khi gấp, và việc thiết kế phụ thuộc vào loại giấy làm tay whashi của Nhật. Để làm phần có màu, họ phải quét những màu khác nhau lên giấy, hoặc vẽ lên chúng.
Một số mẫu Origami đẹp
Mẫu origami có thể đơn giản như chiếc thuyền hay máy bay giấy chúng ta thường gặp, nhưng cũng có thể khôn cùng phức tạp như hình rồng, phượng,… Những mẫu origami phức tạp có thể dùng lá kim khí mỏng thay vì giấy thường để có thể giảm độ dày của mẫu gập. Origami đương đại thay đổi rất nhiều, các mẫu thường được gấp khi ướt (gấp ướt) hoặc sử dụng nguyên liệu ngoài giấy và lá kim loại. Người Nhật xem origami như một phần văn hoá và truyền thống đất nước hơn là một hình thức nghệ thuật.
Lịch sử Origami Nhật Bản Origami hình rồng độc đáo.
Lịch sử Origami Nhật BảnSáng tạo với Origami hình con cá.
Một trong số những mẫu origami được biết tới nhiều nhất là hình con hạc. Con hạc là điềm tốt lành trong quan niệm của người Nhật. Truyền thuyết kể rằng ai gấp được 1000 con hạc giấy có thể biến điều ước thành thật. Sau câu chuyện về bé gái Nhật Sadako Sasaki năm 1955, hình ảnh hạc giấy cũng trở thành một biểu trưng của hoà bình.
Đến nay vẫn chưa ai biết chính xác nghệ thuật xếp giấy Origami bắt đầu xuất hiện từ khi nào và ở đâu nhưng chúng ta biết xác thực một điều rằng Origami là một môn nghệ thuật độc đáo đòi hỏi sự khéo léo, óc sáng tạo và cho đến nhiều năm sau, nó vẫn được yêu thích tại giang sơn ác vàng mọc.
No comments:
Post a Comment